جمع‌ آوری گازهای مشعل در ایران

جمع‌ آوری گازهای مشعل، تحقیقات اخیر در مورد جمع‌آوری گازهای مشعل و مقایسه شدت فلرینگ در ایران و سطح جهان در سال جاری نشان می‌دهد که شدت فلرینگ در ایران بیش از سه برابر میانگین جهانی این شاخص است.

گازهای مشعل

“فلرینگ” به معنی سوزاندن کنترل شده گازهای تولیدی است که به دلیل عدم وجود زیرساخت‌های مناسب، امکان فروش یا استفاده فرآوری آنها وجود ندارد. آمار شرکت بریتیش پترولیوم در سال ۲۰۲۱ نشان می‌دهد که بیش از ۱۵۲ میلیارد مترمکعب گاز مشعل در سراسر جهان بدون هیچ استفاده‌ای سوخته شده است. این سوزاندن گسترده گازهای مشعل منجر به پیامدهایی اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی شده است.

از نظر اقتصادی، حجم سوختن گاز مشعل در سال ۲۰۲۱ تقریباً معادل مصرف سالانه گاز طبیعی در قاره آفریقا یا معادل حدود مصرف سالانه گاز طبیعی در اتحادیه اروپا است. از نظر اجتماعی و زیست محیطی نیز، در همین سال، بیش از میلیون تن گاز کربن دی‌اکسید (حدود ۱٫۲ درصد از کل انتشار جهانی گاز کربن دی‌اکسید) و سایر آلاینده‌های ضار و مخرب به جو زمین رها شده است که ناشی از فلرینگ است.

در سال ۱۴۰۰، میزان گاز مشعل تولیدی توسط شرکت ملی نفت معادل ۴۱٫۷ میلیون مترمکعب در روز بود و میزان گاز مشعل سوزانده شده توسط شرکت ملی گاز معادل ۸٫۸ میلیون مترمکعب در روز بود. همچنین، مجموع این میزان فلرینگ تقریباً برابر با مقدار صادرات گاز کشور یا معادل ظرفیت تولید گاز از پالایشگاه‌های نفت است. ایران نیز جزو کشورهایی است که بالاترین حجم سوزاندن گازهای مشعل را در جهان دارد؛ با سوزاندن حدود ۱۸٫۴۳۷ میلیارد مترمکعب گاز مشعل در سال ۲۰۲۱، ایران دومین کشور جهان پس از روسیه به این خصوص است.

با توجه به آمار تولید نفت خام کشور، به ازای هر بشکه نفت خام حدود ۱۸٫۰۳ مترمکعب گاز به سمت مشعل سوخته می‌شود. این مقدر سال 2021 بررسی صورت گرفته توسط شرکت بریتیش پترولیوم نشان می‌دهد که بیش از 152 میلیارد مترمکعب گاز مشعل در سراسر جهان بدون هیچ استفاده‌ای سوخته شده است. این سوزاندن گسترده گازهای مشعل منجر به پیامدهایی اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی شده است.

از نظر اقتصادی، حجم سوزاندن گاز مشعل در سال 2021 تقریباً معادل مصرف سالانه گاز طبیعی در قاره آفریقا یا معادل حدود مصرف سالانه گاز طبیعی در اتحادیه اروپا است. از نظر اجتماعی و زیست محیطی نیز، در همین سال، بیش از میلیون تن گاز کربن دی‌اکسید (حدود 1.2 درصد از کل انتشار جهانی گاز کربن دی‌اکسید) و سایر آلاینده‌های ضار و مخرب به جو زمین رها شده است که ناشی از فلرینگ است.

جمع‌آوری گازهای مشعل در جهان

توجه به پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی ناشی از فرینگ، به ویژه در سال‌های اخیر، باعث شده که بسیاری از کشورها و سازمان‌های بین‌المللی با تدوین قوانین و مقررات مختلف، به منظور اصلاح ساختار بازار فروش گاز طبیعی و ایجاد مشوق‌های مالی برای شرکت‌های بهره‌بردار، و اتخاذ رویکردهای تنبیهی در قبال سوزاندن عادی این گازها، اقدام به جمع‌آوری، ساماندهی گازهای مشعل و کاهش فلرینگ کنند.

بررسی روند مشعل سوزی در کشورهای مختلف جهان نشان می‌دهد که قوانین و سیاست‌های مؤثر در کاهش حجم فلرینگ دارند. به عنوان مثال، در نیجریه، پس از تدوین قوانین کنترل مشعل سوزی در بازه زمانی ۱۹۷۵ تا ۲۰۲۱ میلادی، حجم مشعل سوزی بیش از ۷۰ درصد کاهش یافته و شدت فلرینگ (میزان فلرینگ بر حسب تولید هر بشکه نفت) نیز در این مدت به یک سوم کاهش یافته است.

در بسیاری از کشورها، کنترل مشعل سوزی توسط قوانین و مقرراتی که به طور اختصاصی برای این منظور وضع شده‌اند، صورت می‌گیرد. علاوه بر این، در بسیاری از کشورها، قوانین بالادستی زیست محیطی یا مدیریت منابع انرژی، چارچوب‌هایی برای مدیریت و ساماندهی سوزاندن گازهای مشعل فراهم می‌کنند.

با توجه به مفاد قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه (بند “الف” ماده ۴۸)، دولت موظف به اجرای طرح‌های جمع‌آوری، مهار کنترل و بهره‌برداری از گازهای همراه تولید نفت و مشعل در تمامی میادین نفتی و تأسیسات صنعت نفت است. همچنین، مهار و کنترل ۹۰ درصد گازهای مشعل تا پایان برنامه پنج‌ساله مقرر شده است.

با توجه به این وظیفه و بر اساس عملکرد ارسالی وزارت نفت، این وزارتخانه طرح‌های فروش و مزایده گازهای مشعل را در قالب طرح‌های کوتاه‌مدت و احداث واحدهای جمع‌آوری این گازها در قالب طرح‌های بلندمدت تعریف کرده است. با این حال، در طول سال‌های برنامه پنج‌ساله ششم توسعه، این تلاش‌ها تنها منجر به جمع‌آوری روزانه ۱.۴۳ میلیون مترمکعب گاز مشعل (معادل ۵۲۲ میلیون مترمکعب در سال) از طریق مزایده و کنترل و فروش ۶۱ میلیون مترمکعب گاز مشعل پالایشگاه‌های گازی شده است، که نشان‌دهنده عملکرد تقریباً ۵ درصدی است.

جمع‌آوری و ساماندهی گازهای مشعل با چالش‌ها و موانعی روبه‌رو است. از جمله مهم‌ترین این موارد می‌توان به عدم جذابیت مالی اجرای این پروژه‌ها در مقایسه با سایر پروژه‌های شرکت‌های تابعه وزارت نفت (مانند پروژه‌های توسعه میادین)، عدم وجود رویکرد تشویقی یا تنبیهی برای شرکت‌های تابعه وزارت نفت، عدم مشارکت مؤثر بخش خصوصی و نبود زیرساخت‌های مناسب در این زمینه اشاره کرد.

ضرورت ورود برنامه هفتم به موضوع گازهای مشعل

تولید نفت خام و گاز طبیعی در ایران در سال ۲۰۲۱ میلادی بسیار قابل توجه بود. ایران با تولید روزانه حدود ۳ میلیون بشکه نفت خام هشتمین تولید کننده نفت خام در جهان بود و همچنین با تولید سالیانه بیش از ۲۵۰ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی، سومین تولید کننده گاز طبیعی در جهان بود.

اما مشکل سوزاندن گازهای مشعل در ایران نیز بسیار جدی است. در سال ۲۰۲۱، حدود ۱۸٫۴۳۷ میلیارد متر مکعب گاز مشعل در ایران سوخته شده است، که باعث شده است. که ایران پس از روسیه دومین کشور با بیشترین حجم سوزاندن گاز مشعل در جهان باشد. بررسی مقایسه شدت فلرینگ (سوزاندن ناخالصی‌های گازی) در ایران و سایر کشورها نشان می‌ دهد. که شدت فلرینگ در ایران بیش از سه برابر متوسط جهانی است.

مطالعه روند مشعل سوزی در کشورهای مختلف نشان می‌ دهد. که قوانین و مقرراتی که برای کنترل سوزاندن گازهای مشعل در نظر گرفته شده‌ اند، نقش مهمی در کاهش شدت فلرینگ دارند. به عنوان مثال، در کشور نیجریه پس از اجرای قوانین کنترل سوزاندن گاز مشعل، حجم سوزاندن گاز مشعل بیش از ۷۰ درصد کاهش یافته و شدت فلرینگ نیز به یک سوم کاهش یافته است.

در ایران، با وجود وجود برنامه‌های توسعه و قوانین مرتبط با کاهش سوزاندن گازهای مشعل، هنوز قانونی جامع و مستقل در این زمینه وجود ندارد. بنابراین، لازم است تا در برنامه هفتم توسعه، ضوابط دقیقی برای مشعل سوری تعیین شود. و رویکردی تشویقی تنبیهی به منظور انگیزه‌بخشی به شرکت‌های تولیدکننده گازهای مشعل در نظر گرفته شود. این تدابیر می‌توانند منجر به اجرای موفق‌تر طرح‌های جمع‌آوری و ساماندهی گازهای مشعل شود و از به تعویق انداختن طرح‌ها جلوگیری کنند.