انواع پالایشگاه های نفتی در ایران جزو مهم ترین واحدهای صنعتی کشور محسوب می شوند؛ چرا که مهم ترین وظیفه ی آن ها ، پردازش نفت خام و تبدیل آن به فراورده های نفتی مفید تر می باشد . پالایشگاه های نفتی به صورت مجتمع های صنعتی بزرگ و با برخورداری از واحد های مختلفی که توسط خطوط لوله به یکدیگر متصل می شوند ، فعالیت می کنند که به عنوان بخش اساسی صنعت پایین دستی نفتی محسوب می شوند .
انواع پالایشگاه های نفتی
در حال حاضر امروزه در ایران عمده فرآورده های نفتی کشور توسط 9 پالایشگاه داخلی به نام های ؛ آبادان ، اصفهان ، بندر عباس ، تبریز ، تهران ، شازند ، شیراز ، کرمانشاه و لاوان تولید می شوند که بیشترین سهم ظرفیت پالایشگاهی کشور متعلق به پالایشگاه آبادان بوده و کمترین آن به پالایشگاه کرمانشاه تعلق دارد . بر اساس محصولات تولیدی ، انواع پالایشگاه های نفتی به صورت زیر دسته‌بندی می شوند:
- پالایشگاه های سوخت : تولید سوخت‌های متداول نظیر بنزین ، گازوئیل ، نفت سفید و غیره
- پالایشگاه های پتروشیمیایی : تولید مواد اولیه واحد های پتروشیمی نظیر آروماتیک‌ها ، اتیلن ، بوتادین و غیره علاوه بر تولید سوخت
- پالایشگاه های روغن ساز : تولید انواع روغن، روان‌کننده‌های سبک و سنگین ، قیرها و غیره هستند . ( امکان اینکه یک پالایشگاه علاوه بر سوخت، این موارد را تولید کند نیز وجود دارد )
واحدهای عملیاتی پالایشگاه های نفتی
- واحد نمک‌زدایی (Desalter Unit)
- واحد آلکالیشن (Alkylation Unit)
- فرآیند کک‌سازی (Caking Process)
- واحد اصلاح مرکس (Merox Treater)
- واحد دیمریزاسیون (Dimerization Unit)
- واحد ایزومریزاسیون (Isomeration Unit)
- واحد تغییر بخار (Steam Reforming Unit)
- مخازن ذخیره نفت خام و فراورده‌های پالایشی
- واحد شکافت هیدروکراکر (Hydrocracker Unit)
- واحد جداسازی خلا (Vacuum Distillation Unit)
- واحد اصلاح کاتالیستی (Catalytic Reformer Unit)
- واحد هیدروتریتور چگالشی (Distillate Hydrotreator)
- واحدهای گاز مایع شده پروپان و سوخت‌های گازی مشابه
- واحد بهبود هیدروتریتور نفتا (Naphta Hydrotreator Unit)
- واحد جداسازی اتمسفریک (Atmospheric Distillation Unit)
- واحد شکافت کاتالیستی سیال (Fluid Catalytic Cracking Unit)
پالایش نفت چیست ؟
پالایش نفت مجموعه عملیاتی را گویند که جهت تبدیل نفت خام به فرآورده های نفتی صورت می گیرد . پالایشگاه های نفت جهت پالایش نفت ایجاد شده اند که در آن ها واحد های مختلفی توسط مسیر های لوله کشی به یکدیگر پیوند داده می شوند . نفت خام مورد نیاز این پالایشگاه های نفتی اغلب در انبار نفت ذخیره شده و از میادین نفتی دور و نزدیک تأمین می گردد . محصولات انواع پالایشگاه های نفتی شامل مواردی چون ؛ گاز مایع ، نفتا ، بنزین ، نفت سفید ، سوخت جت ، گازوئیل ، نفت کوره ، روغن های روان کننده ، واکس پارافین ، کک نفتی ، گوگرد ، آسفالت و قیر می باشد . پتروشیمی و پالایشگاه در مبحث پالایش نفت متفاوت عمل می کنند .
پالایشگاه نفت آبادان (AORC)
پالایشگاه نفت آبادان یا شرکت پالایش نفت آبادان در سال ۱۲۹۱ با ظرفیت ۲۵۰۰ بشکه در روز توسط شرکت نفت ایران و انگلیس در مدار تولید فراورده‌های نفتی قرار گرفت و طی سال‌های ۱۳۵۶ تا 1359 نیز این پالایشگاه با ظرفیت ۶۰۰ هزار بشکه در روز ، به عنوان بزرگترین پالایشگاه نفت دنیا محسوب شد. در حال حاضر نیز با ظرفیت پالایش حدود 400 هزار بشکه در روز به عنوان بزرگترین پالایشگاه نفت در ایران بشمار می‌آید . نفت خام مورد نیاز پالایشگاه آبادان توسط شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب و از میادین نفتی آغاجاری ، دارخوین و اهواز تأمین می‌گردد. این پالایشگاه جزو قدیمی ترین انواع پالایشگاه های نفتی کشور بوده که علاوه بر تولید فراورده های مختلف ، مسئولیت تأمین خوراک مورد نیاز پتروشیمی آبادان ، کارخانه جات روغن سازی ایرانول ، پتروشیمی بندر امام و همچنین بخشی از خوراک پتروشیمی بیستون کرمانشاه را بر عهده دارد . واحدهای فرایندی بالقوه و بالفعل این پالایشگاه در سه فاز طراحی شده اند ؛
- فاز اول : این فاز شامل دو منطقه یک با نام پالایش جنوب و منطقه دو به عنوان پالایش شمال است. این دو منطقه تمامی واحدهای فرایندی قدیمی این پالایشگاه را در خود جای داده‌اند. منطقه یک (پالایش جنوب) شامل واحدهای نم‌زدایی، تقطیر در اتمسفر، تقطیر در خلاء، تولید حلال، کاهش گرانروی، قیرسازی، واحد تصفیه آب ترش و واحد شست و شوی مواد نفتی است. منطقه دو (پالایش شمال) شامل واحدهای کت کراکر قدیم، تصفیه هیدروژنی، تبدیل کاتالیستی (ریفورمینگ نفتا)، بازیافت گوگرد و تفکیک گاز
- فاز دوم : این فاز به منظور تثبیت ظرفیت پالایشگاه با خوراک ۳۶۰ هزار بشکه در روز است. با جایگزینی واحدهای جدید با واحدهای قدیمی موجود این پالایشگاه نه تنها راندمان تولید افزایش می‌یابد، بلکه موجب ارتقاء کیفیت فراورده‌های تولیدی این پالایشگاه خواهد شد.
- فاز سوم : این فاز از پالایشگاه آبادان طی دو مرحله بین سال های 1389 تا 1391 به منظور ارتقاء الگوی پالایشی به بهره‌برداری رسید. این فاز دربرگیرنده ی واحد های کت کراکر جدید (شکست کاتالیستی بسترسیال/FCC) ، آلکیلاسیون ، ایزومریزاسیون ، بازیافت اسیدسولفوریک ، تصفیه هیدروژنی ، شیرین سازی گاز های ترش و گاز مایع، بازیافت گوگرد ، تفکیک و خالص سازی پروپیلن و حذف گوگرد از بنزین تولیدی واحد کت کراکر جدید است .
پالایشگاه نفت اصفهان (EORC)
پالایشگاه نفت اصفهان به عنوان یکی از بزرگ ترین پالایشگاه های ایران و اولین پالایشگاه کشور از نظر تنوع تولید فرآورده های نفتی محسوب می شود . خوراک این پالایشگاه توسط شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب تأمین می شود و نفت خام مورد نیاز آن از میدان نفتی مارون واقع در استان خوزستان تأمین می گردد . پالایش نفت اصفهان نه تنها به پالایش نفت خام و تولید فرآورده‌های نفتی می پردازد ، بلکه مسئولیت تأمین خوراک صنایع پایین دستی کشور را نیز بر عهده دارد و درحال حاضر حدود ۲۲ درصد از فرآورده‌های نفتی موردنیاز کشور را تولید می‌کند . در سال ۱۳۸۱ واحد روغن‌سازی این شرکت با عنوان شرکت نفت سپاهان و در سال ۱۳۸۲ واحد قیرسازی این شرکت با عنوان شرکت پالایش نفت جی به بخش خصوصی واگذار گردید . مقاله ی ( تفاوت بنزین پتروشیمی و پالایشگاه ) می تواند در این مورد توضیحات فراوانی دهد .
اصلی ترین واحد های عملیـاتی
1. واحدهای تقطیـر
2. واحدهای تولیـد گاز مایـع
3. واحدهای کاهش گرانروی
4. تبدیـل کاتالیـستی
5. واحد تولیـد هیـدروژن
6. واحدهای آیزوماکس
7. مجتمع بنزین سازی
8. واحد حلال‌های ویژه
9. واحد آب، برق و بخار
10. واحدهای آمین، بازیابی گوگرد
فرآورده‌های نفتی پالایشگاه نفت اصفهان
- فرآورده های اصلی : فرآورده‌هایی نظیر گاز مایع، بنزین، نفت سفید، نفت گاز و نفت کوره که جهت توزیع به شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ارسال می‌شوند .
- فرآورده های ویژه باهدف تحویل به مشتریان عمده : وکیوم باتوم، نفت سفید ویژه، نفتا، پلاتفرمیت و روغن پایه محصولات ویژه‌ای هستند که خوراک شرکت‌های نفت جی، صنایع شیمیایی ایران، پتروشیمی اراک، پتروشیمی اصفهان و نفت سپاهان را تشکیل می‌دهند .
- فرآورده های ویژه خوراک صنایع کوچک : نظیر نفت سفید، آیزوماکس، نفت گاز، نفتا، انواع حلال‌ها، آیزوریسایکل ، روغن پایه سبک و سنگین ، وکیوم باتوم ، گوگرد
پالایشگاه نفت لاوان (LORC)
پالایشگاه لاوان یا شرکت پالایش نفت لاوان واقع در استان هرمزگان است که خوراک آن از نفت خام میادین دریایی سلمان، رشادت، بلال، رسالت و میعانات گازی پارس جنوبی تأمین می‌شود . محصولات تولیدی شرکت پالایش نفت لاوان شامل بنزین، گازوئیل، نفت کوره، نفتای کامل، گاز مایع و گوگرد است .
واحد های فرآیندی این پالایشگاه
واحد های فرآیندی پالایشگاه نفت لاوان از انواع پالایشگاه های نفتی ایران شامل موارد زیر می باشد ؛
- واحد آمین
- واحد تولید گوگرد
- واحد ایزومریزاسیون
- واحد تقطیر نفت خام
- واحد تبدیل کاتالیستی
- واحد بازیافت گاز مایع
- گوگرد زدایی از گازوییل
- واحد سرویس‌های جانبی (تأمين آب صنعتی و شيرين، تأمين بخار، تولید برق، واحد ازن، واحد پالیشر و غیره)
پالایشگاه نفت کرمانشاه (KORC)
پالایشگاه نفت کرمانشاه از انواع پالایشگاه های نفتی ایران واقع در شهر کرمانشاه در سال ۱۳۰۱ با ظرفیت روزانه ۲ هزار بشکه فعالیت خود را آغاز نمود . در حال حاضر ظرفیت اسمی این پالایشگاه ۲۵ هزار بشکه در روز است . خوراک نفت خام این پالایشگاه شامل ؛ نفت خام ، نفت شهر ، سرکان ، مالکوه در شهرستان پلدختر تأمین می‌گردد . محصولات تولیدی این پالایشگاه شامل گاز مایع ، بنزین ، نفت سفید ، نفت گاز و نفت کوره است .
واحدهای تولیدی این پالایشگاه
پالایشگاه نفت کرمانشاه از انواع پالایشگاه های نفتی ایران ، شامل برخی واحد های تولیدی می باشد ؛
- پنتان
- مراکس
- گاز مایع
- تولید بخار
- برج خنک‌کننده
- واحد تولید برق
- تبدیل کاتالیستی
- تصفیه پساب صنعتی
- واحدهای تقطیر در اتمسفر
طرح های پالایشگاه های جدید
برنامه ریزی ها و اقداماتی در طول سالیان اخیر جهت اجرای طرح جامع توسعه کمی و کیفی پالایشگاه ها و همچنین احداث ۷ پالایشگاه جدید در دستور کار قرار گرفته است . در این راستا قرار بر این گردید علی رغم اجرای طرح های توسعه ای در ۹ پالایشگاه کشور، ۷ پالایشگاه جدید نیز به منظور تولید فراورده های هیدروکربوری از جمله بنزین و نفت گاز طراحی و احداث گردد . این 7 پالایشگاه شامل پالایشگاه ستاره خلیج فارس (میعانات گازی) ، پالایشگاه پارس پتروفیلد (میعانات گازی)، پالایشگاه آناهیتا پالایشگاه شهریارف پالایشگاه خوزستان (نفت خام فوق سنگین)، پالایشگاه کاسپین و پالایشگاه هرمز (نفت خام فوق سنگین) هستند که با گذشت حدود ۱۰ سال از تعریف این طرح ها هیچ یک از آن ها به بهره برداری نرسیده است . در میان این طرح ها فقط پالایشگاه ستاره خلیج فارس که می توان گفت که از بزرگترین انواع پالایشگاه های نفتی میعانات گازی دنیا محسوب می‌شود ، درصدی پیشرفت داشته است و سایر پالایشگاه‌های جدید هیچ پیشرفتی نداشته اند .
تفاوت پالایشگاه با پتروشیمی
پالایشگاه و پتروشیمی دو مجموعه جدا از یکدیگر هستند که از نظر مواد اولیه ، محصولات تولیدی ، فرآیندها و سایر موارد ، با یکدیگر تفاوت دارند. پتروشیمی ، زیرمجموعه پالایشگاه محسوب می شود . تفاوت پالایشگاه با پتروشیمی در محصولات آن ها کاملا محسوس می باشد . در واحدهای پتروشیمی ، از محصولات تولید شده در پالایشگاه‌ها به عنوان ماده اولیه استفاده می‌گردد تا محصولات متنوعی از جمله محصولات شیمیایی پایه ، پلیمرها ، ترکیبات آروماتیک ، کودها و سموم و همچنین ، سوخت و مواد هیدروکربوری تولید شود . در کشور نفت‌خیز ایران ، انواع پالایشگاه های نفتی نقش بسزایی در صنعت و اقتصاد کشور ایفاء می‌کنند ( صنعت برای اقتصاد چه معنایی دارد؟ ) ؛ زیرا این پالایشگاه های نفتی با ظرفیت تولید بیش از یک میلیون و هشتصد و پنجاه هزار بشکه در روز ، در تأمین مواد اولیه و سوخت سایر صنایع به ویژه پتروشیمی ها تأثیرگذار هستند .
بدون دیدگاه