تفاوت پالایشگاه و پتروشیمی
نفت یک مایع غلیظ و به رنگ سیاه یا قهوهای است که از هیدروکربنها تشکیل شده است. تاریخ نشان میدهد که بشر از گذشته تا به امروز همواره با نفت و مشتقات آن سر و کار داشته است. این ترکیب، منشأ آلی دارد و به دلیل ترکیبات و کاربردهای گوناگونی که دارد، بسیار مورد توجه قرار میگیرد. اما برای استفاده از آن، باید ترکیبات مختلف آن جدا شوند. سوال پیش میآید که این جداسازی در کجا انجام میشود؟ آیا در پتروشیمی یا پالایشگاه؟ همچنین، تفاوت بین پالایشگاه و پتروشیمی چیست؟ برای درک بهتر این موضوع، بیایید با این دو بخش آشنا شویم و ببینیم چه تفاوتهایی با یکدیگر دارند.
پالایشگاه یا نیروگاه نفت، مکانی است که نفت خام را پالایش و به محصولات نهایی مانند بنزین، گازوئیل، مازوت، نفت سفید و سایر فرآوردهها تبدیل میکند. در پالایشگاه، فرآیندهایی مانند تقطیر، کراکینگ، هیدروتریت، ترکیب و راکتورهای شیمیایی مورد استفاده قرار میگیرند. هدف اصلی پالایشگاه، تبدیل نفت خام به محصولات قابل استفاده و بازارپسند است.
از سوی دیگر، پتروشیمی فرآوردههای شیمیایی را از نفت و گاز طبیعی تولید میکند. در پتروشیمی، فرآیندهای شیمیایی و فیزیکی مانند پلیمریزاسیون، کراکینگ، الکترولیز، اکسیداسیون و هیدروژناسیون برای تولید مواد شیمیایی پایه، پلاستیک، لاستیک، کودها و محصولات شیمیایی دیگر استفاده میشود.
بنابراین، اصلیترین تفاوت بین پالایشگاه و پتروشیمی در فرآیندهایی است که انجام میدهند و محصولاتی که تولید میکنند. پالایشگاه به تبدیل نفت خام به محصولات سوختی و فرآوردههای نفتی اختصاص دارد، در حالی که پتروشیمی برای تولید مواد شیمیایی و فرآوردههای شیمیایی استفاده میشود.
پالایشگاه چیست؟
پالایشگاه یک بخش صنعتی است که در آن نفت خام جداسازی و تصفیه شده و به محصولاتی مانند نفتا، بنزین، نفت سفید، روغن سوخت و غیره تبدیل میشود. یک پالایشگاه از بخشهای مختلفی تشکیل شده است که این بخشها به وسیله لولهکشیهای بسیار به هم متصل و مرتبط هستند. هدف اصلی پالایش نفت، تولید فراوردههای نفتی که به نیازهای بازار از نظر کمی و کیفی پاسخ میدهند است. برای این منظور، از روشهای فیزیکی و شیمیایی مختلفی برای جداسازی استفاده میشود. پالایشگاهها به سه دسته زیر تقسیم میشوند:
۱. پالایشگاه ساده: در این نوع پالایشگاه، انواع سوختها مانند گاز مایع، بنزین، نفت سفید، گازوئیل و سایر محصولات مشابه تولید میشوند.
۲. پالایشگاه روغن ساز: این نوع پالایشگاه، که به آن پالایشگاه کامل هم گفته میشود، علاوه بر سوختها، روغنهای صنعتی، پارافین و قیر نیز تولید میشود.
۳. پالایشگاههای پتروشیمی: در این نوع پالایشگاهها، علاوه بر محصولات سوختی، مواد اولیه پتروشیمی مانند اتیلن، پروپیلن، بوتن، بوتادین و ترکیبات آروماتیک مختلف با استفاده از روشهایی مانند کراکینگ با بخار و رفرمینگ تولید میشوند.
در هر یک از این بخشهای به هم پیوسته، فرآیندهای ویژهای روی نفت خام انجام میشود. در ادامه، هر یک از این فرآیندها را معرفی خواهیم کرد.
انواع فرآیندهای پالایشی
الف) فرآیندهای جداسازی در پالایشگاه
نمک زنی
روش نمک گیری، به منظور انحلال املاح موجود در نفت خام با استفاده از آب به عنوان حلال استفاده میشود. هدف اصلی این روش حذف ذرات جامد معلق در نفت خام است. با این حال، ترکیب مؤثر و مخلوط کردن آب و نفت، مرطوب سازی ذرات جامد و جداسازی آب از نفت، چالشهایی را به دنبال دارد. عواملی که بر بازدهی این روش تأثیر میگذارند، عبارتند از چگالی و گرانروی نفت، pH و نسبت حجمی آب به نفت. این عوامل میتوانند تأثیر قابل توجهی بر کارایی و کاربرد روش نمکگیری داشته باشند.
تقطیر
عمل اولیه که در پالایشگاهها بر روی نفت انجام میشود، تقطیر است. در این فرآیند، نفت خام به فرآوردههای نفتی مختلف تقسیم میشود.
- تقطیر اتمسفری: در این فرآیند، نفت خام به برشهای نفتی با فاصله جوش مشخص تقسیم میشود. این برشها شامل محصولات با دمای جوش مختلف هستند.
- تقطیر خلا: در این مرحله، باقیمانده اتمسفری تقطیر میشود و به برشهای مختلفی تقسیم میشود. این برشها شامل محصولات با خواص و استفادههای متنوع هستند.
- تقطیر جانبی: در این مرحله، فرآوردههای خروجی از واحدهای تبدیل جدا میشوند. این فرآوردهها میتوانند مواد مختلفی از جمله گازوئیل، بنزین و مشتقات نفتی دیگر باشند.
- استخراج با حلال: این مرحله به منظور جداسازی مواد روغنی باقیمانده در تقطیر خلا و استخراج ترکیبات آروماتیک سنگین از جریان روغن روانکننده انجام میشود. همچنین، در این مرحله آسفالت نیز جدا میشود.
- جذب: در این مرحله، جریان گاز جهت جداسازی هیدروژن سولفید از آن جذب میشود.
- جذب سطحی: در این فرآیند، هیدروژن تصفیه شده و روغنها تخلیص میشوند تا به کیفیت مطلوبی برسند.
- تبلور: در این مرحله، مومها از برشهای روغنی جدا میشوند تا به دستهبندی و استفادههای مختلفی بپرعمل اولیه که در پالایشگاهها بر روی نفت انجام میشود، تقطیر است. در این فرآیند، نفت خام به فرآوردههای نفتی مختلف تقسیم میشود.
- تقطیر اتمسفری: در این مرحله، نفت خام به برشهای نفتی با فاصله جوش مشخص تقسیم میشود. این برشها شامل محصولاتی با دمای جوش مختلف هستند.
- تقطیر خلا: در این مرحله، باقیمانده اتمسفری تقطیر میشود و به برشهای مختلفی تقسیم میشود. این برشها شامل محصولات با خواص و استفادههای متنوع هستند.
- تقطیر جانبی: در این مرحله، فرآوردههای خروجی از واحدهای تبدیل جدا میشوند. این فرآوردهها میتوانند شامل گازوئیل، بنزین و محصولات نفتی دیگر باشند.
- استخراج با حلال: این مرحله به منظور جداسازی مواد روغنی باقیمانده در تقطیر خلا و استخراج ترکیبات آروماتیک سنگین از جریان روغن روانکننده انجام میشود. همچنین، در این مرحله آسفالت نیز جدا میشود.
- جذب: در این مرحله، جریان گاز جهت جداسازی هیدروژن سولفید از آن جذب میشود.
- جذب سطحی: در این فرآیند، هیدروژن تصفیه شده و روغنها تخلیص میشوند تا به کیفیت مطلوبی برسند.
- تبلور: در این مرحله، مومها از برشهای روغنی جدا میشوند تا به دستهبندی و استفادههای مختلفی بپردازند.

ب) فرآیندهای تبدیل
به منظور بهبود ویژگیهای فرآوردههای نفتی، فرآیندهای تبدیلی زیر طراحی شدهاند:
- واکنشهای تجدید آرایش مولکولی: این فرآیند به منظور بهبود و بهینهسازی ساختار مولکولی فرآوردههای نفتی انجام میشود.
- رفرمینگ کاتالیزوری: این فرآیند با استفاده از کاتالیزورها به منظور افزایش عدد اکتان بنزینهای سنگین انجام میشود.
- ایزومریزاسیون: در این فرآیند، با استفاده از روشهای مختلف، عدد اکتان بنزینهای سبک افزایش مییابد.
- آلکیلاسیون: این فرآیند جهت تولید بنزین با عدد اکتان بالا از هیدروکربنهای سبک استفاده میشود.
- سنتز اترها: با استفاده از این فرآیند، اترهایی با خواص افزاینده عدد اکتان در بنزینها تولید میشوند.
- الیگومری: این فرآیند برای تولید بنزین از هیدروکربنهای سبک استفاده میشود.
- کاهش گرانروی: در این فرآیند، گرانروی نفت سوختها تنظیم میشود.
- ککینگ: این فرآیند به منظور ایجاد کک و تولید فرآوردههای سبکتر استفاده میشود.
- کراکینگ کاتالیزوری: با استفاده از این فرآیند، فرآوردههای سبکتری تولید میشوند.
- رفرمینگ با بخار: این فرآیند جهت تولید گاز سنتز و هیدروژن استفاده میشود.
- هیدروکراکینگ: این فرآیند به منظور تولید فرآوردههای سبک استفاده میشود.
پ) فرآیندهای پایانی
- جهت حذف آلایندههای نفتی و افزایش ثبات آنها، فرآیندهای زیر طراحی شدهاند:
- تصفیه در حضور هیدروژن: این فرآیند با استفاده از هیدروژن، آلایندههای نفتی را حذف کرده و پایداری فرآوردهها را افزایش میدهد.
- هیدروژناسیون: با استفاده از این فرآیند، آلایندههای نفتی را حذف کرده و استحکام فرآوردهها را افزایش میدهند.
- شیرینسازی: این فرآیند برای تبدیل یا حذف آلایندههای گوگردی موجود در مواد نفتی سبک استفاده میشود.
علاوه بر این، فرآیندهای حفاظت از محیط زیست نیز وجود دارند، که شامل موارد زیر میشوند:
- فرآورش گازهای اسیدی: این فرآیند جهت بازیافت گوگرد از گازهای اسیدی تولید شده در فرآیندهای پالایشگاهی استفاده میشود.
- بازیافت گاز دودکش: این فرآیند به منظور بازیافت و استفاده مجدد از گاز دودکش تولید شده در فرآیندهای پالایشگاهی انجام میشود.
- عملیات بر روی فاضلابهای پالایشگاهی: در این فرآیند، فاضلابهای تولید شده در پالایشگاهها پس از عملیات تصفیه و پالایش، برای کاهش آلودگی و حفظ محیط زیست مورد استفاده قرار میگیرند.
جریان کلی مواد در پالایشگاه
پس از گرم شدن نفت خام در یک کوره، وارد برج تقطیر میشود. در این برج، نفت خام به گازها، بنزین سبک، نفتا، کروزن و سایر ترکیبات تبدیل میشود. سپس، به ستون خلا ارسال میشود. در بالای ستون خلا، گازوئیل خلا جمعآوری میشود و در پایین آن، باقیمانده خلا به دست میآید. باقیمانده خلا به واحد ککینگ فرستاده میشود. در این واحد، به واسطه کراکینگ حرارتی، ترکیباتی مانند بنزین، گازوئیل، کک و غیره تولید میشود. گازوئیلهای موجود در واحد تقطیر خلا و ککینگ به عنوان خوراک برای واحدهای کراکینگ کاتالیزوری و هیدروکراکینگ استفاده میشوند.
در این واحدها، مولکولهای سنگین تجزیه شده و به ترکیباتی تبدیل میشوند که در فاصله جوش بنزین و سوختهای میان تقطیر قرار دارند. ترکیبات حاصل در فرآیند هیدروکراکینگ اشباع میشوند، در حالی که در فرآیند کراکینگ اشباع نمیشوند. ترکیبات اشباع نشده از طریق تصفیه هیدروژنی، اشباع میشوند. به منظور افزایش عدد اکتان، بنزین تولید شده از واحدهای قبلی به واحد رفرمینگ ارسال میشود. محصول این واحدها نیز شامل بنزین معمولی و بنزین سوپر است.
جریانهای گازی مرطوب حاصل از فرآیندهای قبلی، در بخش بازیابی گازهای تفکیک شده قرار میگیرند و در نتیجه، گازهای سوختی، گاز مایع، بوتان و هیدروکربنهای اشباع نشده به دست میآیند. گازهای سوختی در کورههای پالایشگاه سوخته میشوند. نرمال بوتان و گاز مایع یا بنزین با یکدیگر مخلوط میشوند. هیدروکربنهای اشباع نشده و ایزوبوتان به واحد آلکیلاسیون ارسال میشوند.
در واحد آلکیلاسیون، اولفینها با ایزوبوتان واکنش میدهند و مخلوطی از ایزوپارافینها تولید میشود. گازوئیل خلا نیز با فرآوردههای جانبه واکنش میدهد و برای تهیه روغنهای روانکننده استفاده میشود.

پتروشیمی چیست؟
صنایعی که هیدروکربنهای موجود در نفت خام یا گاز طبیعی را به محصولات جدید تبدیل میکنند، به عنوان صنایع پتروشیمی شناخته میشوند. موادی که از تصفیه و واکنشهای مواد نفتی به دست میآیند نیز به عنوان مواد پتروشیمی شناخته میشوند. برخی از ترکیبات پتروشیمی از منابع دیگری مانند ذغال سنگ، گاز طبیعی و منابع تجدیدپذیر مانند ذرت، میوه خرما و نیشکر تولید میشوند. مواد پتروشیمی در صنایع مختلفی مانند تولید پلاستیک، نایلون، لوازم الکترونیکی، کودهای شیمیایی، حلالها و بسیاری دیگر از موارد استفاده میشوند. دو بخش اصلی در صنایع پتروشیمی شامل الفینها و ترکیبات آروماتیک هستند. برای خرید محصولات پتروشیمی، باید ابتدا حواله پتروشیمی را تهیه کرده و سپس با استفاده از آن، به صورت عمده و مستقیم از شرکت پتروشیمی محصولات را خریداری کرد.
به طور کلی محصولات اولیه پتروشیمی ها در دسته جای می گیرند:
- محصولات بنیادی: این ترکیبات اساس محصولات بسیاری در پتروشیمی هستند. مانند اتیلن، پروپیلن و بنزین.
- مواد میانی: از محصولات بنیادی به دست می آیند و به عنوان ماده اولیه در کارخانه ها استفاده می شوند. مانند ملامین، PVC (پلی کلرووینیل) و…
- محصولات نهایی: از مواد میانی به دست می آیند و جهت ساخت وسایل مورد نیاز مانند لاستیک، کود، پلاستیک و… بکار می روند.
واحدهای پتروشیمی در پنج دسته کلی تقسیم بندی می شوند:
- خوراک و سوخت: مانند اتان، پروپان، بنزین پیرولیز، گاز مایع، هیدروژن، MTBE، برش سبک و سنگین.
- مواد پایه و شیمیایی: بیکربنات سدیم، پروپیلن، سود، مونواتیلن گلیکول، وی.سی.ام، تولوئن دی ایزوسیانات، آمونیاک، اسید سولفوریک، اسید کلریدریک، اتیلن، آرگون.
- پلیمری: پلی استایرن، پلی پروپیلن، پلی کربنات، لاستیک مصنوعی، اپوکسی رزین مایع و جامد، لاستیک مصنوعی.
- آروماتیک ها: اتیل بنزن، اورتوزایلن، تولوئن، استایرن، بنزن.
- کودهای شیمیایی: اوره، دی آمونیوم فسفات، سولفات آمونیوم، نیترات آمونیوم.
لیست پتروشیمی های ایران
- رازی: تولید کننده دی اکسید کربن، اوره، آمونیاک، آمونیوم فسفات، اسید سولفوریک، گوگرد
- خارک: تولید کننده متانول، پروپان، بوتان، پنتان، گوگرد
- زاگرس: تولید کننده متانول
- فن آوران: تولید کننده متانول، استیک اسید، گاز مونوکسید کربن
- پردیس: تولید کننده اوره، آمونیاک
- بوعلی سینا: بش سبک و سنگین، پنتان، رافینیت، گاز مایع، بنزن، اورتو و پارا زایلن، آروماتیک های سنگین
- مروارید: تولید کننده هیدروژن، اتیلن، برش پروپان به بالا
- آریاساسول: تولید کننده هیدروژن، گریدهای پلی اتیلن سبک، متوسط و سنگین، برش پروپان به بالا
- آبادان: تولید کننده سود سوزآور، آب ژاول، پلی وینیل کلراید، اسید کلریدریک 33%، دودسیل بنزن.
- جم: تولید کننده اتیلن گلیکول، اتیلن، پلی اتیلن سبک و سنگین، بوتن، آلفا الفین، پلی پروپیلن، اکریلونیتریل بوتادین، رافینیت، نفت کوره
- امیرکبیر: تولید کننده پلی اتیلن سبک و سنگین، بوتن، پروپیلن، بوتادین، نفت کوره، بنزین پیرولیز.
- لاله: تولید کننده پلی اتیلن سبک
تفاوت پالایشگاه و پتروشیمی چیست؟
اکنون که با مفاهیم پتروشیمی و پالایشگاه آشنا شدیم، قادریم تفاوت بین این دو را درک کنیم. پالایشگاه یک مجموعه محلی است که در آن نفت خام به وسیلهٔ فرآیندهای مختلف تحت تبدیل به مواد مفیدتری مانند نفت سفید، نفتا، روغنهای سوختی و غیره میشود. از نظر کلی، پالایشگاه یک سامانه است که از ماشینآلات و تجهیزات برای تولید محصولات تصفیهشده استفاده میکند. به عبارت دیگر، پالایشگاه فرآیندی است که نفت خام را به محصولات پالایششده تبدیل میکند.
در مقابل، پتروشیمی نیز یک مجموعه محلی است که در آن هیدروکربنهای موجود در نفت و گاز به وسیلهٔ فرآوری به محصولات جدید تبدیل میشوند. هر ترکیبی که از نفت یا گاز طبیعی به دست میآید، میتواند در پتروشیمی تولید شود. بنابراین، پتروشیمی به عنوان یک زیرمجموعه پالایشگاه در نظر گرفته میشود، زیرا به محصولاتی که از نفت یا گاز طبیعی حاصل میشوند، فرآوری میکند.
یکی از تفاوتهای دیگر بین پالایشگاه و پتروشیمی، ماده اولیه استفاده شده در هر کدام است. در پالایشگاه، ماده ورودی نفت خام است، در حالی که در پتروشیمی، ماده اولیه شامل نفت تصفیهشده و گاز میباشد. بنابراین، میتوان پتروشیمی را به عنوان یک زیرمجموعه پالایشگاه در نظر گرفت.
جمع بندی
در این مقاله، با دو صنعت پالایشگاه و پتروشیمی آشنا شدیم. همچنین، فرآیندهای کلی انجام شده در پالایشگاه معرفی شدند و به طور خلاصه درباره آن صحبت شد. در نهایت، به تفاوتهای پالایشگاه و پتروشیمی پرداختیم.
پالایشگاه یک مجموعه است که شامل تجهیزات و ماشین آلاتی برای تصفیه و جداسازی ترکیبات موجود در نفت خام میباشد. هدف اصلی پالایشگاه، تبدیل نفت خام به محصولاتی مانند نفت سفید، نفتا، روغنهای سوختی و سایر محصولات تصفیه شده است. در این فرآیندها، ترکیبات مختلف موجود در نفت خام از یکدیگر جدا شده و تصفیه میشوند.
از سوی دیگر، پتروشیمی به مجموعهای اشاره دارد که در آن، هیدروکربنهای موجود در نفت و گاز تحت فرآوری قرار می گیرند و محصولات جدیدی تولید میشوند. در واقع، پتروشیمی فرآیندهایی را انجام می دهد که تبدیل هیدروکربن های موجود در نفت و گاز به محصولات شیمیایی جدید را به هدف دارد. این محصولات شامل انواع پلاستیک، رزینها، حلالها و سایر مواد پتروشیمی میباشند.
بنابراین، تفاوت اصلی بین پالایشگاه و پتروشیمی در نوع فعالیتهایی است که در هر یک انجام میشود. پالایشگاه بیشتر تمرکز خود را بر روی تصفیه و جداسازی ترکیبات موجود در نفت خام دارد، در حالی که پتروشیمی به تولید محصولات شیمیایی جدید از هیدروکربن های موجود در نفت و گاز می پردازد.
بدون دیدگاه